Model czterech poziomów kompetencji wyjaśnia, jak przebiega proces uczenia się. Z nauką jest jak z wchodzeniem po drabinie: zanim dotrzesz na szczyt musisz przejść po wcześniejszych szczeblach. Jednak zanim zaczniesz, najpierw musisz uświadomić sobie czego nie wiesz.
Niezależnie od tego czy zamierzasz występować publicznie, chcesz poprawić nawyki żywieniowe czy zdobyć nowe kompetencje managerskie, na początku musisz zdać sobie sprawę z poziomu własnej niewiedzy.
Model czterech etapów kompetencji, znany również jako cztery fazy uczenia się, matryca uczenia się czy drabina świadomych kompetencji ilustruje uniwersalny proces nauki:
Rozwinięta w latach 70. XX wieku przez Noela Burcha koncepcja podkreśla znaczenie świadomości i poziomu umiejętności jako dwóch czynników wpływających na zdobycie nowych kompetencji.
Opanowanie nowych umiejętności to złożony i rozłożony w czasie proces wymagający determinacji, dyscypliny i gotowości na mierzenie się z trudnościami. Dlatego z poszczególnymi etapami nauki związane są też charakterystyczne dla nich emocje. Początkowo zwykle nie zdajesz sobie sprawy jak dużo nauki przed Tobą. Uświadomienie tego stanu może stać się źródłem zwątpienia, gorszych wyników czy nawet rezygnacji z nauki. Zrozumienie emocji, które występują na każdym etapie procesu uczenia się pomoże Ci w konsekwentnym działaniu i znalezieniu motywacji w trudnych momentach.
Zacytujmy w tym miejscu Jima Kwika, autora książki Limitless: Upgrade Your Brain, Learn Anything Faster, and Unlock Your Exceptional Life, który mówi, że jeśli wiedza to moc, zdolność (skutecznego) uczenia się jest supermocą - If Knowledge is Power, Learning is Your Superpower
Pierwszy etap to brak świadomości, że dana umiejętność istnieje i że jej w ogóle potrzebujesz. Możesz coś robić źle i nie zdawać sobie sprawy z potrzeby zdobycia nowych umiejętności, a nawet tej potrzebie zaprzeczać. Dlatego musisz rozpoznać swoją sytuację i zrozumieć jej wartość. Osobie na tym etapie towarzyszyć może również nadmierna pewność siebie, która nie tylko nie pozwala dostrzec istnienia konieczności zmiany, ale wiąże się nawet ze skłonnością do przeceniania umiejętności. Zjawisko to opisuje efekt Dunninga-Krugera. Wyjaśnia on skąd bierze się nieadekwatnie do rzeczywistości ocena posiadanej wiedzy, a efekt dotyczy nie tylko kompetencji merytorycznych, ale także oceny własnej inteligencji emocjonalnej.
Dlatego na tym etapie pierwszym krokiem do zmiany sytuacji jest zrozumienie wartości jaką przyniesie zdobycie nowej umiejętności. Początek nie będzie łatwy, ale trening czyni mistrza.
Istotą etapu drugiego jest uświadomienie sobie, że potrzebujesz konkretnej wiedzy lub umiejętności. Zdajesz sobie sprawę, że inni są znacznie bardziej kompetentni niż Ty. Z łatwością przychodzi im robienie rzeczy, które dla Ciebie są prawdziwym wyzwaniem. Gdy dobrze zrozumiesz jaka wartość płynie z nabycia nowej umiejętności wówczas zaczynasz naukę. W tej fazie popełnianie błędów i okresowy spadek pewności siebie będzie nieuchronną częścią procesu. Dlatego ważne jest, aby stale pamiętać o powodach podjętego działania oraz celu do którego zmierzasz. Skupienie na celu, którego osiągnięcie odmieni Twoje życie lub otworzy drogę do nowych zawodowych perspektyw będzie źródłem motywacji w chwilach zwątpienia.
Na tym etapie wiesz już co potrafisz. Masz świadomość włożonej pracy, umiesz kompetentnie ocenić co potrafisz, a co wymaga jeszcze praktyki. Regularnie doskonalisz kompetencje i zyskujesz więcej pewności siebie. Wykorzystywanie nowej wiedzy wciąż wymaga koncentracji i wysiłku, ale w miarę zdobywania doświadczenia Twoje działania stają się automatyczne. Szukaj okazji, by wykorzystywać swoje umiejętności tak często jak to możliwe.
To etap swobodnego korzystania z nowych kwalifikacji. Twoja wiedza i doświadczenie jest tak duże, że nabyte umiejętności wykonujesz nieświadomie i intuicyjnie. Bez wątpliwości i wysiłku. Zdobycie umiejętności, osiągnięcie biegłości nie oznacza jednak końca procesu nauki. To moment, aby odpowiedzieć sobie na pytanie jak możesz rozwijać się dalej. Na tym etapie możesz dzielić się wiedzą z innymi pisząc eksperckie artykuły lub prowadząc szkolenia. Dzięki temu lepiej zrozumiesz materiał, a także znajdziesz satysfakcję z dzielenia się wiedzą z innymi.
Wiedza o tym jak przebiega proces uczenia się pozwala realistycznie zarządzać oczekiwaniami dotyczącymi spodziewanych efektów. Znajomość każdego poziomu kompetencji pomaga rozumieć emocje, które towarzyszą temu procesowi. To ważne dla każdego adepta. Zdobywanie nowych kompetencji jest niewątpliwie źródłem satysfakcji, ale jest również zadaniem czasochłonnym i wymagającym rozwiązywania problemów w indywidualnym zakresie.
Kto z kolei uczy innych, ten lepiej rozumie emocje i reakcje uczniów. Inaczej na zadanie reaguje osoba świadoma niekompetencji niż ktoś nie zdający sobie sprawy z niewiedzy. Znajomość czterech faz kompetencji pozwala trenerom identyfikować potrzeby edukacyjne i opracowywać cele w oparciu o to, gdzie ich docelowi odbiorcy znajdują się w danym momencie.
Niektórzy uważają, że można do tego modelu dopisać również piąty etap, czyli świadomą kompetencję nieświadomej kompetencji. Kto przeszedł przez 4 etapy drabiny kompetencji może teraz w pełni zrozumieć cały proces. Taki rodzaj samowiedzy jest bezcenny dla trenerów, mentorów czy facylitatorów.
Droga do sukcesu zawodowego przypomina wspinaczkę na szczyt po nieznanej trasie. Trudne chwile i momenty zwątpienia będą nieuchronne. Jeśli jednak skorzystasz z pomocy doświadczonego przewodnika nie tylko szybciej dotrzesz do celu, ale po drodze dużo się nauczysz. Teraz wyobraź sobie, że nie idziesz z jednym przewodnikiem, ale z kilkoma.
Musisz rozwiązać poważną awarię systemu IT? Chcesz zwiększyć wydajność centrum dystrybucyjnego? A może wybrać najlepszego kandydata na nowego pracownika? Każdy problem ma swoje rozwiązanie, jeśli tylko myślisz racjonalnie i podejmujesz właściwe decyzje.
Muszę przyznać, że odkąd poznałem temat Kepner-Tregoe, nieustannie jestem fanem tej metody. Dlatego postanowiłem podzielić się tutaj swoją wiedzą, pokazać jak i gdzie można z tej metody korzystać. Zakładam, że będzie to cykl kilku czy kilkunastu wpisów, ale zanim będę mógł zagłębić się w szczegóły muszę zacząć od początku.